Waar ben jij in het reisverhaal?
Door Marjon Cosijn
Een goede vraag, want daar zijn wel een paar dingen over te zeggen. Ten eerste is een reisverhaal doorgaans een ik-verhaal. De ‘ik’ heeft immers huis en haard verlaten en is op pad gegaan. De ‘ik’ heeft daar vervolgens een verhaal over geschreven. Een ik-verhaal heeft bepaalde schrijftechnische gevolgen. Je kunt daar meer over lezen in mijn blog ik-verteller.
In deze aflevering gaat het over de ‘ik’ die ervaart en reageert. Iedereen, ook de reisschrijver, heeft een eigen culturele achtergrond. Wanneer je uit Nederland komt, neem je Hongkong met westerse ogen waar. Dat is natuurlijk gedrag, maar het heeft wel consequenties voor de manier waarop je over Hongkong schrijft.
Jouw emoties
Wat je ziet in een vreemde cultuur kan heel emotioneel zijn. Denk maar eens aan de Spaanse stierengevechten. Voor iemand die bijvoorbeeld lid is van Wakker Dier kan zo’n avond enorm aangrijpend zijn. Hij kan beter naar het volksdansen gaan kijken. Het is goed om je dat te realiseren voordat je een toegangsticket koopt. Een goede reisschrijver heeft enige zelfkennis.
Hetzelfde geldt voor culturele verschillen tussen mannen en vrouwen. In andere landen gelden andere regels. Wij Nederlanders hebben een missionarisgeest. Met de beste intenties bieden wij andere volkeren al eeuwenlang onze beschaving aan. Er is in de missie veel goed werk verricht, maar er zit ook iets arrogants aan: jullie doen het niet goed, onze manier is beter.
Wie met deze instelling over een andere cultuur schrijft, moet niet rekenen op een geslaagd reisverhaal. Hoewel je jezelf niet thuis kunt laten, mag jouw morele verontwaardiging zeker niet doorklinken in een verhaal. Jouw verontwaardiging is van jou en niet interessant voor je lezer. Sterker nog, jouw persoonlijke verontwaardiging haalt het niveau van je verhaal naar beneden.
Show, don’t tell
Een van de literaire technieken is het principe ‘show, don’t tell’. Die techniek bewijst je goede diensten in een reisverhaal. Je kunt datgene wat je waarneemt op een persoonlijke manier beschrijven, zonder daar meteen een oordeel op te plakken. Geef de lezer informatie, maar duw hem niet jouw mening door de strot.
Jouw meningen
Wees je bewust van je meningen, je opvattingen en je voorkeuren. Die kleuren ongewild je verhaal. De lezer wil een boeiend verhaal lezen, hij heeft geen behoefte aan moralistische of politieke boodschappen. Daarvoor kan hij terecht bij de opiniepagina van de krant.
Het is duidelijk dat je jezelf als reisschrijver niet buiten het verhaal kunt laten. Een reisverhaal is op de eerste plaats een verhaal over het reizen zelf en over het verblijven in andere landen en culturen. En juist dat brengt een wisselwerking op gang in jou als schrijver. De omgeving doet iets met je. De onbekende cultuur wekt –soms tegenstrijdige- gevoelens op.
Daardoor ga je als reisschrijver nadenken over wie je bent, waar je in gelooft en wat je belangrijk vindt. Dat maakt reisverhalen interessant.
Leestip: Carolijn Visser o.a. 1994 – Brandend zout 1996 – Ver van hier – 1996 – Het goud van Bonanza (reisverhalen)
Voor meer blogs over het schrijven van reisverhalen:
wat is een reisverhaal, deel 1
wat is een reisverhaal , deel 2
waar ben jij in het reisverhaal, deel 3
wat maakt een reisverhaal anders, deel 4
- Heb jij ervaring met reizen door exotische gebieden? Hoe pak jij het aan om geschikte informatie te verzamelen?
- Wat is voor jou de essentie van een reisverhaal?
Schrijf je bijdrage in het reactieveld hieronder. Ik ben benieuwd naar jouw visie en ervaringen.
Het is maar net hoe je het bekijkt. Ik me zo een boek voorstellen waarin het personage op reis gaat met allerlei vooroordelen, die ook duidelijk ventileert en er gaandeweg de reis achter komt dat het eigenlijk best wel meevalt en begint te relativeren. Voor mij gaat een reisverhaal zeker niet alleen om de omgeving, de cultuur of de mensen in een ander land, ook is het interessant te weten wie de reis maakt, wat hem beweegt en op een gegeven moment wil ik juist de vooroordelen van zo iemand wel weten. Of dat het personage een land gaat bezoeken waar allerlei vooroordelen over zijn en zijn eigen mening daarover geeft. Ik vind dat daar niks mis mee is. Wel vind ik dat je dan moet proberen een positieve tegenhanger te vinden. Er moet een bepaalde balans zijn.
Op een reis door Italië zo’n dertig jaar geleden trokken we van camping naar camping. Vlakbij Napels stonden we op een camping waar de Duitsers vroeg in de ochtend al handdoeken legden op de weinige ligstoelen. Om twee uur later pas op te komen dagen bij het zwembad. We stonden er bij en we keken er naar. Ze legden hun handdoek en gingen verder uitslapen. Dat leidde op een dag tot een situatie dat er niemand in of bij het zwembad was om een uur negen, maar alle ligstoelen waren wel ‘bezet’. We hebben toen alle handdoeken verzameld en in het zwembad geflikkerd. Dat hoort niet, maar we hebben er wel verschrikkelijk om kunnen lachen.
Overigens leggen Nederlanders ook alvast hun handdoek neer, dus daarmee zou je het al kunnen relativeren. Maar ik vind er niks mis mee om in dit scenario een vooroordeel over Duitsers te hebben. Duitsers graven immers ook kuilen op het strand. Zegt men.
Voor mij moet een reisverhaal eigenlijk juist vooroordelen hebben, dan kan ik mijn eigen afweging maken en het zegt iets over het personage en in een reisverhaal vind ik juist het personage interessant. Dan heb ik het uiteraard wel over een reisverhaal in romanvorm. Het is ook maar net hoe je een boek leest en wat de verdere context is. Wanneer ik schrijf: “Wijn in Portugal is goedkoop, maar niet te zuipen.” dan zegt dat iets over het personage, niet over de wijn in Portugal, die overigens inderdaad goedkoop is, maar wel zeer goed te drinken.
Om het af te ronden: voor mij is een reisverhaal een verhaal waar het draait om het personage, wat hem beweegt, waarom hij gaat, hoe hij denkt, als er vooroordelen zijn waardoor dat dan komt, et cetera. Anders is het voor mij eigenlijk niet meer dan een reisverslag waar bedoeld of onbedoeld ook een eigen mening in kan zitten.
Het gaat toch altijd weer over bewustwording: wie ben ik? Wat draag ik bij me? Waar ben ik? En hoe gaat het hier? Eigenlijk gaat het blog daarover. Want natuurlijk kan een personage vol vooroordelen zitten @robluiten:disqus dat is zelfs interessant. Maar jij als schrijver zult je eerst bewust moeten worden van die vooroordelen en je eigen visies. Pas dan kun je een personage me vooroordelen neer zetten.
Prachtig verhaal over de handdoeken! Is daar ook een vervolg op?
Op alles is een vervolg. Het verhaal heeft uiteraard ook een vervolg. Wel leuk dat je benieuwd bent naar hoe het verder gaat, dat is waar schrijven over gaat. De mooiste boeken zijn de boeken die je niet weg kunt leggen omdat je helemaal wordt meegezogen in het verhaal. En soms moet je daarom ook de lezer even in spanning houden. Daarom ga ik eerst een ander verhaaltje vertellen:-)
Twee jaar geleden was ik op een andere camping in Italië. Daar kwamen regelmatig veel medewerkers van de camping naar het zwembad, liepen een kwartiertje rond, namen alles goed in zich op en gingen namen vervolgens alle handdoeken mee van de stoelen die na een kwartier nog steeds onbezet waren. Ze werden verzameld op een centraal punt, waar je de handdoek dan weer op kon halen. Dat was echt hilarisch, want je kreeg je handdoek niet zomaar mee, je kreeg eerst een standje. Alleen hielp het alleen voor die dag. Daarna was het business as usual. Wat ik eigenlijk het mooiste vindt aan dit verhaal dat er mensen naar het zwembad kwamen die volkomen verbaasd keken omdat er zomaar heel veel plek was. Die zaten te glimlachen omdat ze begrepen waarom dat was, wanneer er weer iemand een standje kreeg. Net goed. Dat is vakantievermaak.
Bij deze trouwens nogmaals mijn dank aan je cursus autobio 1. Het clusteren helpt enorm. Ik doe het tegenwoordig ook in mijn hoofd. Ik moest ineens denken aan een razzia, omdat ik in Italië was. Maar dat blijk helemaal geen Italiaans woord te zijn, maar een Arabisch woord. En zo kun je zomaar een gedachtesprong maken naar de Arabische wereld of naar WOII en dan kun je tot het irritante toe de afloop van iets uitstellen. Zijwegen bewandelen. Uiteraard met een bepaalde grens. Ik heb wel eens een boek gelezen waarbij ik zo nieuwsgierig werd dat ik verder ging bladeren omdat het verhaal me niet meer interesseerde, maar gewoon de afloop van een gebeurtenis wilde weten. Je kunt je afvragen of dat goed of slecht is wanneer je als schrijver zoiets bereikt. Hoe denk jij daarover?
Het vervolg van het verhaal (het is trouwens waar gebeurd) is als volgt: we bleven op een afstand staan kijken. Er kwam een jongetje aanlopen, overzag het geheel en liep vervolgens heel hard weg. Even later kwamen er meerdere mensen met hun handdoekje en gingen relaxed liggen. Kennelijk was het als vuurtje over de camping gegaan, want al snel kwamen er meer mensen snel aangelopen. Toen de ligstoelen ongeveer voor de helft bezet waren, hebben wij ook een plekje uitgezocht. Kinderen gingen zwemmen en hadden de grootste lol. Handdoeken werden uit het water gevist en op de kant gelegd op een grote hoop. En nu skip ik maar meteen naar het eind van het verhaal: de volgende ochtend was nog maar de helft van de ligstoelen bezet met handdoeken. En er stonden een paar kinderen ‘op wacht’. Want de ouders lagen nog hun kater uit te slapen.
Het grappige is trouwens wel dat ik voor 1/8 Duits ben. Ik heb niets tegen Duitsers, integendeel. Maar het is wel bijzonder leuk om een personage neer te zetten met allerlei vooroordelen (van anderen) tegen Duitsers en die vooroordelen dan neer te sabelen. Om zo ook mensen aan het denken te zetten.
Ja! Dat lijkt mij de goede denkrichting @robluiten:disqus