Wanneer werkt herhaling goed in een verhaal?

OSMC-blog door schrijfcoach Aukje-Tjitske Dieleman-Hovinga.

Eenvoud en herhaling

In het begin schreef ik onnodig ingewikkeld. Ik wilde té graag origineel zijn. Nu ik mijn twee dochters regelmatig voorlees, heb ik de kracht van eenvoud en herhaling ontdekt. Ik kan het iedereen aanraden: lees eens een goed kinderboek.

De Gruffalo van Julia Donaldson en Axel Scheffler is momenteel mijn favoriet. Naast rijm, valt in dat boek de veelvuldige (letterlijke) herhaling van verhaalfragmenten op. Een muis loopt door het bos en komt drie verschillende dieren tegen. Zij willen de muis opeten, maar steeds antwoordt de muis dat hij een afspraak met de zelfverzonnen Gruffalo heeft. Het is een prachtig verhaal.

Het zet mij als schrijver aan het denken: kun je zulke duidelijke herhaling ook in andere verhalen gebruiken? Wanneer werkt het? Op school heb ik toch geleerd om juist variatie in formuleringen aan te brengen?

Welke dingen herhaal je?

Ja, natuurlijk moet je variëren. Maar het kan goed uitpakken om uitspraken van personages en/of vergelijkbare gebeurtenissen (letterlijk) in je verhaal te herhalen. Bij De Gruffalo gaat het zowel om uitspraken als gebeurtenissen.

Steeds probeert een dier de muis met een smoes mee te lokken, om hem daarna te kunnen verorberen (gebeurtenis), en drie keer dient de muis de dieren van repliek: “Beste vos (of uil of slang), normaal zou ik zeggen: graag, maar ik eet bij de Gruffalo vandaag” (uitspraak).

Wat is het effect?

Herhaling kan ritme in je verhaal brengen en er één geheel van maken. In een tekst als De Gruffalo, waar nadrukkelijk hele passages steeds terugkomen, schept het herkenning en zorgt het voor een verwachtingspatroon. Al voor het boek uit is, weet de (jonge) lezer welke zin er gaat komen.

Daar kun je als schrijver ook mee spelen. Het doorbreken van het verwachtingspatroon (vaak aan het eind) kan heel grappig zijn. De lezer is even op het verkeerde been gezet.

Daarnaast kunnen herhaalde uitspraken of stopwoordjes ook veel zeggen over het karakter van personages. Denk – met uw welnemen – aan Ollie B. Bommel, als je begrijpt wat ik bedoel.

Minder realistisch

Het is wel opletten met al dat herhalen. In het geval van De Gruffalo wordt het verhaal er niet realistischer op. Dat is niet erg. Gezien het gebruik van rijm was dat toch al niet de bedoeling. In fantasieverhalen en sprookjes (voor kinderen of volwassenen) kun je ver gaan, maar bij verhalen die je baseert op de werkelijkheid ligt dat anders.

In het dagelijks leven geef je nu eenmaal niet driemaal exact dezelfde antwoorden. Wel kun je in realistische verhalen bepaalde uitspraken of stopwoordjes koppelen aan je personage(s), mits goed gedoseerd. Een moeder die altijd ‘okidoki’ zegt bijvoorbeeld.

Natuurlijk

Terwijl ik, al voorlezend, nadenk over de functie van herhaling in kinderboeken, roept mijn jongste dochter enthousiast “…Gruffalo!”. Feilloos vult ze de voorgelezen zin aan. Dat is wat herhaling in een kinderboek doet. Zo zou het moeten zijn. Tevreden wens ik haar welterusten.

Voorbeeld van een kinderboek waarin een patroon doorbroken wordt:

In Ik vind je lief, mama van Jillian Harker en Kristina Stephenson wil Kleine Beer verschillende dingen ondernemen, zoals vissen of vruchten plukken. Elke keer probeert Mama Beer hem uit te leggen hoe hij dat het beste kan aanpakken, maar hij luistert steeds niet. Daardoor gaat het mis. Uiteindelijk wil hij weer iets gaan doen en wil zijn moeder hem opnieuw uitleg geven. Tegen de verwachting van de lezer in, wacht hij deze keer de uitleg wel af.

Ik ben benieuwd:

• Herhaal jij weleens passages of zinnen in je verhaal?
• Geef jij je personages stopwoordjes of typerende uitspraken?
• Zijn er nog andere vormen van herhaling van belang?

Aukje-Tjitske Dieleman-Hovinga

Aukje-Tjitske runt het veelzijdige tekst- en redactiebureau Semper Scribo. Die naam betekent Altijd schrijf ik en geeft al aan dat haar werk uit passie voortkomt. Ze schrijft en redigeert verschillende soorten teksten, vooral voor bedrijven, maar ook voor niet-commerciële instellingen. Daarnaast schrijft ze graag fictie en werkt ze als schrijfcoach voor Online Schrijfschool Marjon Cosijn.