Het geheim van dialooglabels
Gastblog door Leonardo Pisano
Dialooglabels is voor veel schrijvers een onbekend woord, terwijl dialoog een specifiek onderdeel is van je verhaal. Door dialoog te gebruiken kun je je personages kleur geven, informatie delen, spanning oproepen en nog veel meer.
Dialoog bestaat uit twee delen: de tekst tussen aanhalingstekens, die door je personage wordt uitgesproken en het dialooglabel.
Wat is nu een dialooglabel? Dat is de toevoeging: ‘zei hij’ of ‘antwoordde zij’. Dialooglabels zijn belangrijk, omdat ze aan de lezer duidelijk maken wie er aan het woord is. Tijdens een dialoog wordt vaak veel informatie gegeven en de dialooglabels helpen de lezer bij te houden wie wat zegt.
Als schrijver moet je je realiseren dat elk dialooglabel een inbreuk is op het verhaal. Hoe zit dat?
Het huwelijk van Harm en Els
De lezer leest een verhaal over Harm en Els. Hij is geïnteresseerd hoe deze twee uit hun huwelijksimpasse komen. De lezer wil weten of Els hem vergeeft en of Harm een knieval zal doen. Of ze het zullen redden, of dat het huwelijk ten onder zal gaan.
Het conflict tussen je personages stuwt je verhaal voort. Een lezer wil weten hoe het verder gaat. Tijdens het lezen bevindt hij zich als het ware in de slaapkamer van Harm en Els. Hij houdt zijn adem in als, na een stilte, een van beiden het woord weer neemt.
Regieaanwijzing
Het dialooglabel ‘zei hij’ of ‘vroeg zij’ is een aanwijzing van de schrijver aan de lezer. In feite roept de schrijver deze toevoegingen door het verhaal heen. Maar het mag niet te druk worden in de slaapkamer van Harm en Els. Dat leidt de aandacht af van waar het om gaat: het verhaal. De schrijver doet er dan ook goed aan om achter het kamerscherm te blijven staan en zo min mogelijk op te vallen.
Zolang hij de dialooglabels ‘zij antwoordde’ of ‘hij vroeg’ gebruikt, lukt dat prima. De termen zeggen, vragen en antwoorden zijn neutraal. De lezer ervaart deze woorden bijna als onzichtbaar. Daardoor verstoren deze dialooglabels het verhaal niet. Ze doen wat ze moeten doen: de lezer helpen om het verhaal goed te begrijpen.
Door het kamerscherm heen
Anders wordt het als de schrijver dialooglabels als ‘mompelde hij’ of ‘beet zij hem toe’ gaat gebruiken. Die woorden zijn allesbehalve neutraal. De schrijver stapt dan als het ware dóór het kamerscherm heen en wordt zichtbaar. En dat is nu net wat je als schrijver niet wilt; de lezer moet in die slaapkamer blijven, samen bij Harm en Els. De fictionele droom mag onder geen beding verstoord worden. Je lezer moet kunnen volgen hoe die twee een einde maken aan hun relatie zonder dat jij als schrijver daar doorheen staat te roepen.
De hersenen van de lezer verwerken neutrale dialooglabels zonder de lezer uit het verhaal te halen. Bijna onbewust checkt de lezer tijdens het lezen wie er aan het woord is en stapt daarna weer terug in het verhaal.
Dialooglabels kunnen niet saai genoeg zijn
Dus wees nooit bang dat je tekst saai wordt als je voortdurend ‘vroeg hij’ of ‘antwoordde zij’ gebruikt. Dialooglabels zijn slechts toevoegingen die nodig zijn om je verhaal begrijpelijk te maken. Jouw taak als schrijver is om die zo neutraal mogelijk op te schrijven, zodat je je lezer niet stoort.
Leonardo Pisano schrijft verhalen met het thema ‘vrijheid’ als leidend motief. In maart 2016 verschijnt zijn debuutroman Achter de nevel bij Uitgeverij EigenZinnig, een roman over een wereldomspannende samenzwering. Ter promotie hebben organisaties die in het boek voorkomen prijzen ter beschikking gesteld voor een loterij. Meedoen staat open voor iedereen, zonder koopverplichting op http://leonardopisano.nl/winactie/. Zijn kennis over dialogen schrijven is gebundeld in Mosterd voor de maaltijd. Voor meer informatie: maritschrijft.com/mvdm . Volg Leonardo op Twitter.
Heb jij vragen over dialoog?
- Vind jij dialoog schrijven een eitje? Deel je tips hieronder met ons!
- Worstel jij weleens met dialoog? Grijp dan nu je kans en stel je vragen hieronder aan Leonardo.
Deel je ervaringen hieronder en praat mee!
Oké, ik ben nog nieuw en moet nog alle valkuilen ontdekken, maar met een beetje geluk steek ik hier veel van op!
Ga zeker veel tijd steken in het lezen van alle adviezen, waarvoor dank!
Ernie
Dag @Ernie, welkom op deze site! Als je pas begonnen met schrijven, valt er nog een hele wereld te ontdekken. Heel veel plezier, en als je vragen hebt, stel ze gerust.
Ha Marjon, van harte gefeliciteerd met deze bijzondere mijlpaal! Op deze regenachtige dag ben ik weer eens uitgebreid op bezoek bij je, op je site. Heel inspirerend en wat een mega-ontwikkelingen.
Ik wens je een onvergetelijke dag en heel veel moois vanuit de pen (of laptop)?
Warme groet, Tanja
dank je wel Tanja! Vandaar dat mijn sociale contacten even op een laag pitje stonden. Daar ga ik dit jaar verandering in brengen :)
Hoi Marion,
Pas sinds kort jou en je website ontdekt, en ben nu al je blogs met terugwerkende kracht aan het lezen. Erg interessant en ik steek er veel van op!
Deze blog over dialooglabels is ook erg boeiend om te lezen. ‘Mosterd voor de maaltijd’ heb ik ook al in huis!
Mijn grote probleem is dat er bij mij in de buurt (Zuid-Limburg) geen/weinig schrijfcursussen worden gegeven, het lijkt erop dat jouw aanbod precies aansluit bij wat ik zoek. Waarom heb ik dit niet eerder ontdekt?
Nu nog beslissen welke cursus ik zal gaan doen…
groetjes Debbie
dag Debbie, wat heerlijk om te horen! Daar doe ik het voor. Online leren is een heerlijke mogelijkheid. Zeker voor een jonge moeder.
Morgen valt mijn verjaardagsaanbieding in je mailbox. Hopelijk bevalt die je. Mocht je vragen hebben, je kunt ook altijd mailen voor advies info@marjonsarneel.nl
Ik maak heel weinig gebruik van dialooglabels. Ik vind dialogen zeer uitdagend en leuk om te schrijven, zeker als er een spanningsveld tussen mijn personages is. Dialooglabels halen voor mij vaak de spanning weg. Mooier vind ik het als je uit de woorden al kunt lezen wie er aan het woord is.
Ik ben het met Geertje eens. Ik maak zelf veel gebruik van gedrag en beelden en bijna geen gebruik van ‘zei zij’ of ‘antwoordde hij’. Ik vind het fijner als de dialoog door het invoeren van beelden en gedrag de sfeer versterkt die ik met de dialoog al probeer op te wekken, zodat het lijkt alsof je als toeschouwer op de bank mee zit te kijken.
Zoals bijvoorbeeld:
“Wat zeg je?” Haar mond viel open en de handen die ze even daarvoor in haar zij had gezet zakten langs haar lichaam omlaag.
Of:
“Doe wat je wilt.” Hij haalde zijn schouders op. “Als je mij er maar niet mee stoort.”
Wendy,ik ben fan van deze stijl! Ben benieuwd of @leonardo daar nog iets aan toe te voegen heeft.
Dank je wel Marjon. Ben er zelf ook fan van, dat mag blijken ;)
@Wendy
Ik vind het gebruik van een dialooglabel een persoonlijke nederlaag, schrijf ik in Mosterd voor de maaltijd. Maar goed, soms moet het: verwarring over wie aan het woord is, is erger.
Overigens wil ik niet op de bank zitten maar IN het hoofd van een van de personages in de scène. Dat maakt me als lezer geen toeschouwer, maar deelnemer.
Je voorbeelden zijn goed. Let er wel op geen lichaamstaal als doel op zich te gebruiken. Het kan ongewenst vertragen. Wissel af. Ook is lichaamstaal vaak impliciet aanwezig en daarmee overbodig.
Bedankt voor je reactie!
Dank je wel voor je feedback Leonardo; daar kan ik wat mee!
Overigens ben ik het met je eens dat te veel gedragsbeschrijving de vaart uit een scène haalt. Dit was slechts bedoeld als voorbeeld om te laten zien dat het ook anders kan dan ‘vroeg ze’ en ‘zei hij’ (waar ik zelf nogal wars van ben).
“Waarvan akte, Wendy” antwoordde Leonardo met een knipoog. Er zijn ergere constructies.
Ik wil jou en andere trouwe @MarjonSarneel-volgers (en welke zichzelf respecterende schrijver doet dat nou niet?) nog het volgende meegeven.
In dit voorbeeld uit Achter de nevel wilde ik het dialooglabel schrappen.
[Context: conference call tussen drie personages: Harry, Simon, Ramon]
Toen Simon had neergelegd, vroeg Ramon: ‘Hoeveel weet Amelia nu van onze plannen?’
‘Ik heb haar verteld van het nieuwe bankconcept en hoe dat de Verhevenen dwars zal gaan zitten. Ik voel me er niet gemakkelijk bij.’
‘Het lijkt me dat we haar inmiddels wel kunnen vertrouwen.’
‘Dat is het niet,’ zei Harry. ‘Ik ben als de dood dat ze zich verspreekt.’
Het is volstrekt duidelijk dat Harry de laatste zin zegt, dus het dialooglabel is in die zin overbodig. Maar het label fungeert hier als een subtiele “onzichtbare” pauze, waardoor de laatste zin door de isolatie net iets meer drama krijgt. Er kan dus toch nog een andere reden zijn om het dialooglabel toe te passen dan puur duiden wie iets zegt :).
@Leonardo, dank voor deze prachtige toevoeging. Ik leer graag mee. Hoe bewuster we zijn van alle mogelijkheden, hoe effectiever onze verhalen zullen zijn.
Helemaal met je laatste zin eens. En zoals altijd: ik heb de wijsheid niet in pacht, hoor, maar probeer andere schrijvers te prikkelen om buiten de begaande paden te schrijven, met bepaalde effecten te experimenteren. Daarom hoor ik graag commentaar en feedback om er zelf weer lering uit te trekken. Immers, voordat je het weet, verwordt je eigen referentiekader tot absolute wijsheid en wentel je jezelf in luie betweterigheid. Gevolg: geen groei, geen ontwikkeling, geen beter verhaal de volgende dag …
Inderdaad. Als schrijver ben je nooit uitgeleerd. Taal is zo complex en de effecten zijn niet afhankelijk van zoveel factoren. We leren weer verder:)
Handreikingen en tips zijn altijd welkom en de moeite van het lezen waard. Ik gebruik ze ook in mijn opleiding en bij mijn dagelijkse communicatie. Momenteel beperk ik mezelf (wegens tijdgebrek) nog tot een persoonlijk blogje zo nu en dan maar ik wil fictie proberen te schrijven zodra ik meer tijd heb. Kom maar op met jullie aanwijzingen :)
Blijf de blog volgen Boterblommeken :) Zijn er specifieke onderwerpen waar je meer over wilt weten? Noteer maar in het antwoordveld, wij reageren via nieuwe blogs!
hoi Marion,
Bedankt voor de informatie. Ik heb eigenlijk nooit zo nagedacht over dialooglabels. Interessant deze uitleg.
groetjes, fijne jaarwisseling en een gelukkig 2016!
Francisca
Jij ook alle goeds Francisca. Dat 2016 maar een mooi schrijfjaar mag worden voor ons allen.
Een heel herkenbaar stukje. En een bevestiging van mijn vermoeden. Als je goede dialogen gebruikt, kan je ook volstaan met eenvoudige dialooglabels en dus achter het kamerscherm blijven staan.
Ik erger me regelmatig aan dialooglabels zoals ‘kermde zij’, ‘verzuchtte hij’, ‘haperde hij’. Ik vind het een teken van gemakzucht van de schrijver. In plaats hiervan kan je beter de gedragingen van een personage beschrijven. Dat roept een sfeerbeeld op en tegelijkertijd geef je een stukje van de persoonlijkheidsdynamiek van het personage prijs.
Leonardo Pisano geeft goede tips en zijn handleiding is zeker de moeite van het aanschaffen waard!
Ik ga ervan blozen, Geertje! Zeker uit jouw mond is wat je hier schrijft een groot compliment. Net als Marjon ben jij iemand die samenwerking niet alleen met de mond belijdt. Ik hoop dat jouw Grijstinten een spetterend succes wordt!
@ Leonardo Pisano ‘Hij bloosde als een pioenroos die zich in alle pracht ontvouwde op een decemberochtend als ware het de eerste lentedag’. LOL Ik werk graag samen en leer werkelijk veel van jouw feedback. ‘Grijstinten’ is daardoor een stuk opgeknapt. Als ik aandelen zou uitgeven, bombardeerde ik jou tot hoofdaandeelhouder ;-)
@Geertje, @Leonardo, ik word erg nieuwsgierig naar ‘Grijstinten’. Waar en wanneer komt het uit? De titel is in ieder geval al erg slim bedacht. En ik ben het helemaal met je eens Geertje, deskundige meelezers zijn onbetaalbaar!
Het is @Geertjes manuscript, @Marjon. Verhalende non-fictie over een strijd van een moeder tegen het instituut dat GGZ heet.
Ik prijs mij gelukkig dat ik eindelijk een schrijver heb gevonden die mijn pietluttigheden als proeflezer kan velen.
Heel interessant, en ongetwijfeld ontluisterd. Goed geschreven maakt meer kans op media aandacht. Tzt vraag ik jou heel graag als proeflezer :)
Hoe zou ik je verzoek naast me neer kunnen leggen? Overigens, elke proeflezer heeft zijn sterkten en zwakten, ook ik natuurlijk. Wat ik ook opmerk over een tekst, de bedoeling is om die ter harte te nemen, te wegen en vervolgens ermee te doen wat jij als schrijver goeddunkt. De schrijver MOET de baas over zijn/haar eigen tekst blijven blijven.
Dat is een antwoord naar mijn hart: toen ik pas schrijfcursussen volgde, overkwam het mij geregeld dat ik ‘mijn verhaal kwijtraakte’. Er ontstond een verhaal dat de docent welgevallig was, maar dat ver afstond van mij en mijn thema’s. Dat was te wijten aan mijn onzekerheid, maar ook aan de begeleiding. Schrijven is geen wiskunde, er zijn hooguit regels die zichzelf bewezen hebben, maar iedere regel wordt gelogenstraft door bestsellers of klassiekers waarin het tegenovergestelde wordt gedaan. Het altijd belangrijk dat de schrijver zelf blijft voelen wat goed is voor hem/haar en wat past bij zijn/haar verhaal.
Lieve Marjon, ik hoef niets te winnen hoor. Erger nog, ik heb mijn gewonnen cursus nooit verzilverd. Te lui, te dwars, wars van ‘moeten’. Maar jouw prachtige juryrapport van ‘ De joggingbroek’ vergeet ik nooit meer. Dank je wel daarvoor.
Ik wens je een prachtige verjaardag samen met iedereen die je lief is. X
Liefs, Fenne.
dank je wel Fenne! Juryrapporten dienen een doel, dat bewijs jij weer. Overigens eens toegang tot je cursus, altijd toegang tot je cursus. Dus mocht je je bedenken, kun je altijd terecht in de leeromgeving.
Hallo Marion,
ik lees je blogs altijd met interesse en steek er elke keer weer wat van op!
Zo ook nu over de dialooglabels! Bedankt dat je dit alles met ons wilt delen!
Ik wens je een goed uiteinde toe en een spetterend begin van het nieuwe jaar. Maar bovenal een heel gezond 2016!
Fijn om te lezen Inge, dat geeft weer moed voor 2016!
Jij, en alle andere bloglezers ook een goed uiteinde en een fantastisch 2016.
Beste Inge, kan je mij in contact brengen met Anneke, de dochter van je overleden zus. Mijn excuses als het langs deze weg moet gebeuren. Ik weet niet of het succesvol zal zijn. Ik hoop het.