Herschrijven? Maar het is toch al af?
Gastblog Wilma van den Akker
In mijn praktijk begeleid ik allerlei schrijvers, onder wie veel dichters. Vanaf de eerste lessen moedig ik iedereen aan teksten te herschrijven. Vaak komt er dan gepruttel: ‘Het is al af, ik zou echt niet weten wat ik er nu nog aan moet doen.’; Of: ‘Door herschrijven gaat de spontaniteit eraf.’
‘Smoesjes’, denk ik dan, ‘stelletje luilakken’. Maar ik begrijp het ook. Ze leren net spontaan te schrijven, zonder zelfcensuur, en om de innerlijke criticus uit te schakelen. Nu moeten ze ineens gaan schrappen, schaven en komma’s neuken. Daar gaat het bij het creatieve proces toch niet om?
Wondertje
Wie kent niet dat geluksgevoel als hij net een wondertje op papier heeft gezet? Iedere schrijver is blij als er ‘ineens’ een gedicht staat of een spannende dialoog. Zulke momenten maken dat we doorgaan met schrijven tot aan het volgende wonder. In de tussentijd is het hard werken.
Wat wil jij overbrengen?
Maar je eigen wonder is niet dat van de lezer. Die lezer heeft niet ervaren wat er gebeurde toen jij je tekst schreef. Hij wil iets spannends, grappigs of ontroerends lezen. De kunst is om de lezer te raken. Dat lukt alleen als de tekst overbrengt wat jij wílt overbrengen. Dat betekent niet dat je alles moet uitleggen. Dan ben je als schrijver hinderlijk aanwezig. Een vleugje mysterie maakt nieuwsgierig, maar bij een tekst waaraan geen touw is vast te knopen, haakt de lezer snel af. Hoe bereik je het gewenste effect?
Verse ogen en feedback vragen
De enige manier om effectieve teksten te krijgen is herschrijven. Laat je tekst een paar dagen of langer liggen, en kijk er dan met ‘verse ogen’ naar. Het is bijna alsof iemand anders het stuk heeft geschreven. Lees hardop, dan merk je meteen waar het hapert. Voorlezen aan een kritische lezer heeft ongeveer hetzelfde effect. Kies iemand die zinvolle, opbouwende feedback kan geven. Stuur het proces met gerichte vragen, bijvoorbeeld: ‘Waar raakt het verhaal je en waar haak je af?’
Van elkaar leren
In een groep kun je leren van feedback op elkaars teksten. Een goede schrijfdocent bewaakt het proces en zorgt voor afspraken over geven en ontvangen van feedback. Niemand leert iets van afkraken of ophemelen. Leer zelf incasseren en leg naast je neer wat je niet kunt gebruiken.
Een nieuw wonder
Iedereen heeft blinde vlekken. Iedereen schrijft weleens een kromme zin omdat het lastig is die éne gedachte treffend te formuleren. Door herlezen en feedback komen fouten aan het licht. Schrap overbodige woorden en zinnen of verander de volgorde van een tekst. De eerste alinea is bijvoorbeeld vaak een aanloop in het denken. Die kan geschrapt of naar een andere plek in het verhaal. Naarmate je vaker herschrijft, kom je erachter dat je teksten erop vooruitgaan. Dan gebeurt er een nieuw wonder: wat je schrijft komt áán bij je lezers.
Wilma van den Akker geeft schrijfcursussen, workshops en online feedback als Mevrouw SchrijfTaal. Op schrijftaal.org vind je informatie over haar aanbod.
Wilma is ook aanwezig op Facebook, Instagram en Twitter als ‘mevrouw schrijftaal’. Nieuw dit najaar is de poëziewerkplaats bij de Volksuniversiteit Amstelveen en er komt een vervolg op de schrijfcursus ! in lokaal Spaanders in Amsterdam.
Als schrijver ben je blind voor je eigen fouten en ook nog eens niet bijster objectief is mijn bescheiden mening ;)
Je werk (of dit nu een kort verhaal is of een heel boek) een paar dagen laten rusten en dan nog eens lezen is zó verstandig. Ik heb het zelfs dat ik na tien keer lezen ineens een heel woord mis of juist een woord dubbel heb geschreven. Ik merk dat ik dan met gefronste wenkbrauwen en hoofdschuddend naar het scherm zit te staren. Hoe heb ik dat nu kunnen missen!
Vaak helpt het je ook om beter de vinger op de zere plaats te leggen van die ‘ene zin’. Die ene zin waar je al van voelde dat hij niet lekker liep toen je hem schreef, maar het je maar niet te binnen schoot wat er niet aan klopte.
Helemaal afstand van je werk nemen is bijna onmogelijk, maar als ik iets wat langer heb laten liggen en er dan nog eens doorheen ga, verras ik vaak mezelf.
Ja echt, je werk wordt er beter van.
Precies Wendy! En behalve foutjes in woorden of zinnen ontdek je soms ook onvolkomenheden op plotniveau. Die zijn misschien nog wel belangrijker.
Interessante blog, Wilma!
Herschrijven is naar mijn gevoel noodzakelijker naarmate het verhaal langer is. Een langer verhaal heeft meer tijd nodig om op papier te komen en dan kunnen inconsistenties er snel inkruipen.
Herschrijven is voor mij vooral nodig op verhaalniveau. Scènes die ineens niet meer relevant zijn, reacties die niet passen bij een personage omdat het zich anders heeft ontwikkeld dan aanvankelijk gedacht, tempo van acties kunnen aanpassing behoeven, etc.
Op zinsniveau verander ik ook wel tijdens de herschrijf, maar dat zijn gewoonlijk betrekkelijke minoriteiten, zoals typo’s, een woord dat te veel wordt gebruikt in een passage of een treffender alternatief.