Dit moet je weten over dialoog schrijven
Door Marjon Cosijn
Bijna niemand schrijft goede dialogen.
Dit is wat je noemt met de deur in huis vallen.
Maar ik wil je even wakker schudden en wijzen op drie belangrijke valkuilen bij dialoog schrijven. Als je eenmaal ziet wat niet werkt, is het gemakkelijker om dialogen op een goede manier in jouw verhaal gebruiken. Ik gaf al eerder tips voor het schrijven van dialogen.
Dialoog: het gesproken woord in het verhaal
Goede dialoog draagt op verschillende niveaus bij aan het verhaal. Als dat niet zo is, is het niet alleen een gemiste kans, dan doet dialoog zelfs afbreuk aan het verhaal in plaats van dit op te tillen, te ondersteunen of aan te scherpen.
1. Dialoog als bladvulling
Te vaak voegen de zinnen tussen aanhalingstekens niets wezenlijks aan het verhaal toe. Alsof de schrijver heeft gedacht: ik moet ze eens iets laten zeggen, anders wordt het te saai.
Bijvoorbeeld: Ellen en Tanja zitten op een bankje in het park. Naast hen de zandbak met hun kinderen. Zegt Ellen tegen de Tanja: ‘Kijk ze toch eens lekker spelen.’ Ellen knikt en antwoordt: ‘Als kind vond ik de zandbak ook leuk.’
MAAR: als ‘spelen’ of Ellens kindertijd thema’s zijn in het verhaal, krijgen deze woorden direct spanning.
2. Dialoog als oeverloos gezwam
De dialoog gaat nergens over, mist richting en is dus doelloos. Om met het voorbeeld van hierboven verder te gaan:
‘Nou,’ zegt Tanja, ‘ik vond poppen ook heel leuk. En het keukentje. Dan kregen we van mijn moeder rozijntjes…’
‘Wij ook,’ zegt Ellen, ‘en dan gingen we winkeltje spelen.’
‘Ja, en dan kon je met rozijntjes betalen.’
‘Of ze gewoon opeten,’ zegt Ellen en kijkt op haar horloge. ‘Het wordt al laat.’
‘Je hebt gelijk. Vijf uur alweer. Tijd om te gaan koken.’
Er is niets gezegd, niets gebeurd. Als je het als schrijver hierbij laat, schiet je mis.
MAAR: als de lezer weet dat deze twee vrouwen terug verlangen naar hun veilige kindertijd wordt het anders.
Dan leest de lezer in het korte zinnetje ‘Het wordt al laat’ een vooruitwijzing en lopen de rillingen hem bij voorbaat over de rug.
3. Dialoog in stijve, onnatuurlijke zinnen
Veel beginnende schrijvers krijgen ineens een kronkel in hun pen als het om dialoog schrijven gaat. De zinnen worden stijf en formeel. Het wordt, wat we vroeger ‘schrijftaal’ noemden.
Doe dat niet. Houd je zinnen levendig. Als de spellingchecker waarschuwt dat je ‘spreektaal’ gebruikt, kun je jezelf feliciteren.
Mosterd voor de maaltijd
Er bestaat een goede gids voor schrijver over dit onderwerp: Mosterd voor de maaltijd. Die is geschreven door Marit van Ekelenburg en Leonardo Pisano en heeft als ondertitel: ‘Schrijven van dialogen in fictieverhalen’.
Op een overzichtelijke manier geven de auteurs allerlei handige en nuttige informatie over het schrijven van dialogen. Reageer hieronder om je bewuster te worden van je gebruik van dialoog.
- Hoe gebruik jij dialoog?
- Heb jij tips over dialoog? Schrijf ze hieronder.
- Helpt mijn blog je om in je eigen tekst nutteloze dialogen op te sporen?
Schrijf je reactie of ervaring nú in het antwoordveld hieronder.
Hoi.
Ik ben rijkelijk laat en kan nu verschillende dingen aandragen waarom ik dat boek goed kan gebruiken maar dat doe ik niet want het is een loting.. dus wacht ik braaf af. Ik heb net mijn 1e boek geschreven ‘mondo nero’ en de recensies zijn heel goed. Ben ik erg blij mee. Maar nu bezig met deel 2 dus kan het heel goed gebruiken. Maar nogmaals ik wacht braaf af.
Gr yolanda halmans
Dag Yolanda, bij loting maakt het inderdaad niets uit wanneer je aanhaakt. Maar dit blog is bedoeld om elkaar te inspireren. Dus jouw redenen om dit boek te willen kunnen wel degelijk interessant zijn voor anderen. Als je tijd hebt, schrijf ze hieronder!
Hoi Marjon.
Daar heb je zeker een punt. Ik heb er alleen nooit over nagedacht dat ik iemand zou kunnen inspireren.
Dank @Yolanda voor je uitgebreide antwoord. Ja, natuurlijk kun jij anderen inspireren! Alleen al het feit dat je aan je tweede boek bezig bent, kan anderen het gevoel geven: als zij het kan, kan ik het ook :-)
En schrijven is voor doorzetters. Jij weet al dat je allerlei zaken tegenkomt die je moet oplossen, maar oh, de beloning is groot!
‘Nu zou ik dus een commentaar moeten schrijven om dat boek te kunnen winnen’.
‘Dan schrijf je dat toch?’
‘Ja, maar wat moet ik dan schrijven? Ik kan toch niet gewoon zeggen: ik wil dat boek’?
‘En waarom kun je dat niet gewoon zeggen?’
‘Dat klinkt te hebberig. En eigenlijk, ik wil het ook niet hebben ik wil er iets uit kunnen leren’.
‘Dan zeg je dat toch’.
‘Maar hoe moet ik dat dan zeggen… ik weet dat niet zo goed’/
‘Ja, daar heb je dus dat boek voor nodig, Dan zou je inspiratie kunnen opdoen’.
‘IK WIL DAT BOEK’.
Een gezonde vorm van schizofrenie is toch wel handig bij het schrijven dan dialogen ;)
Het was een poging waard…
Saskia en haar andere Saskia
Dit is in ieder geval origineel @Saskia. Helaas voor jou is het een loting, anders had je het boek al binnen :)
Ik heb MvdM al, maar wil best een gedrukt exemplaar ;)
Dankzij de tips van Leonardo (eigenlijk al voor het verschijnen van MvdM) schrijf ik tegenwoordig teksten met 90% minder dialooglabels dan voorheen. Een werkelijke verrijking voor elke tekst.
Er gaat niets boven het echte boek naast je op de schrijftafel. Liefst een beetje beduimeld, vanwege het frequente gebruik :)
Precies. Hij past nog prima op de Schrijfboekentoren van Pisa hier naast me.
Altijd als ik over dialogen lees, moet ik trouwens denken aan de toneelstukjes en ’tweespraakjes’ die we vroeger op de Montessorischool moesten doen. Die moest je dan zelf schrijven en soms verzandden die in een opsomming van nutteloze gegevens die totaal niet terzake deden. Of zovéél gegevens dat niemand het meer kon volgen.
Voor je het wist zat iedereen dan in de klas dan in z’n eigen schriftje te tekenen en lette niemand meer op.
Ik vergelijk dat met een verhaal dat door iemand aan de kant gelegd wordt omdat het slap gezever de aandacht niet vasthoudt.
Dat geldt natuurlijk voor alles wat je schrijft, dús ook voor dialogen.
En dát terwijl dialogen zo spannend kunnen zijn. En daar hebben we nu Mvdm voor!
Als schrijver is het normaal dat je onzeker bent hoe je teksten overkomen bij je lezer. je moet balanceren: twe weinig uitleg, en je boodschap komt niet over. te veel uitleg, en de lezer voelt zich dom gevonden.
Door een beeld in het hoofd van de lezer te zetten kleur je hoe het personage praat. Een dialooglabel met regie eraan verbonden hoeft dan niet. Sterker nog, is onwenselijk omdat je dan als sxchrijver inbreekt en de droom verstoort van de lezer, zijn emotionele leesbeleving doet verminderen. dat heeft ons geïnspireerd Mosterd voor de maaltijd te schrijven. Blij dat jij er zaken uit hebt opgepakt die je helpen je dialogen en je verhalen beter te krijgen. We willen vooral aanzetten tot reflectie. We hopen dat te bereiken door veel voorbeelden zodat je direct in je eigen dialogen herkent hoe je iets anders kan benaderen. De wijsheid hebben we niet in pacht, maar door samenwerking met anderen worden verhalen beter. daar is het ons om te doen. Een marjon ook; juist dat spreekt me zo aan in haar benadering!
Ik ben een liefhebber van dialogen die goed geschreven zijn. Maar als ik het bovenstaande lees zijn er niet veel goedgeschreven dialogen. Als proeflezer van een aantal auteurs zijn de tips meer dan welkom. Ik wil namelijk ook mee zorgen voor goedgeschreven dialogen zodat de lezers geen ‘blablabla-gevoel’ hebben tijdens het lezen.
Westmus, leuk dat je dialogen een warm hart toedraagt! Ik denk dat iedereen zijn/haar best doet dialogen goed te schrijven. Wat IS goed, dat is de kernvraag. “Natuurlijk”, ja maar wat is dat precies? Combinatie met gedachten, lichaamstaal. Woordkeus, ritme. Versnellen en vertragen. Er komt veel bij kijken en uitleg geven als schrijver is o zo verleidelijk!
Ik krijg helemaal zin in een mooie dialoog nu ik je uitleg lees.
@Westmus @Leonardo, Mosterd voor de maaltijd is een geweldige hulp om de werking van dialogen op allerlei niveaus beter te gaan begrijpen! Ik ben zó blij dat dit boek eindelijk bestaat.
Dat hoor ik ook de hele tijd al fluisteren op Facebook en Twitter. ;-)
Ik ben in het echte leven soms al waardeloos in mijn dialogen, dus je kan je al iets voorstellen hoe het dan zit op papier … Dit boek met handige tips lijkt me dan ook echt iets om te hebben en koesteren, maar ook te gebruiken natuurlijk!
En nu duimen dat jij het wint, Stefanie!
Stefanie, proficiat, jij hebt het exemplaar van Mosterd voor de maaltijd gewonnen. :)
Ik gebruik dialogen vaak om warmte in mijn verhaal te brengen en de stem van de personages te tonen. Personages zijn net mensen, en hebben ieder een eigen toon. Hier kun je meer over lezen in het boek van Jan Brokken: ‘De wil en de weg’. Lees veel schrijfboeken en als je het je kunt veroorloven, neem deel aan een cursus. Feedback van een kundige docent helpt je meer durven en om conflicten te durven opschrijven. De ideale combinatie om je te ontwikkelen is kennis tot je te nemen en deze praktisch toe te passen in een cursus. Je kunt ook veel leren van goede proeflezers.
De vele handige tips, voorbeelden en heldere uitleg in Mosterd voor de Maaltijd, dagen me uit om te experimenteren met fictieve dialogen. Op een speelse, leerzame manier ontdek ik mijn zwaktes en sterktes in mijn dialogen, maar nog meer brengt het de (aanvullende) kennis hierover naar het bewustzijnsniveau waardoor mijn dialogen functioneel en geloofwaardig worden.
In Mosterd voor de Maaltijd wordt een groot aantal aspecten beschreven om dialogen geloofwaardig te schrijven. Niet onbelangrijk, omdat dit sterk bijdraagt aan het inlevingsvermogen van de lezer (het maakt je personages ‘echt’).
Hoe probeer ik mijn personages geloofwaardig te laten klinken? Ik vermijd (geforceerde) uitleg in dialogen en schrijf de dialoog op zoals mensen praten. Ja, er kunnen dan hiaten ontstaan in essentiële informatie, zoals de dynamiek (hoe wordt iets gezegd), plaatsbepaling, aanleiding, achtergronden etc. Ik vul dit op met extra zinnen zoals met lichaamstaal, memoreren en de beschrijving van de omgeving bij de start van een nieuw hoofdstuk of een alinea. Echter, dat is niet het enige. Het labellen van dialogen (b.v. zei hij snauwend) kan in de flow van lezen verstorend op de beleving en spanning in werken. Hoe ondervang je dat? Daarvoor raad ik je aan Mosterd voor de Maaltijd te lezen!
Vandaag heb ik mijn bestelling ook ontvangen. Ik weet zeker dat ik deze schrijfbijbel vaak ga raadplegen, want inderdaad als beginnend schrijver heb ik ook moeite met dialogen. Daarom ben ik ook zo blij met MvdM! Voor iedereen een absolute must!
Leuk dat je zo enthousiast bent. MvdM is gewoon een prachtig leer-, lees- en naslagwerkje. Succes met schrijven!
In de loop der tijd heb ik Leonardo Pisano leren kennen als een man die weet waar hij het over heeft. Stellig en eigenwijs soms, maar uiteindelijk heeft hij altijd gelijk. :) Zeker als het dialogen betreft. Zijn ‘Mosterd voor de maaltijd’ lijkt me een absolute must voor iedere auteur die zich verder wil ontwikkelen.
Helemaal met je eens Conny. MvdM moet je op je schrijftafel hebben liggen. Leonardo is amazing om het maar eens goed fout te zeggen :)
Ik kan jullie ook geen moment alleen laten, hè? #bloos
Ik gebruik dialogen soms om misverstanden te creëren of om spanning te creëren, althans, dat beoog ik. En ja, het plots afbreken van een dialoog doordat er iets gebeurt dat aandacht vraagt gebruik ik inderdaad ook. Dat geeft ook spanning omdat je dan weet dat die twee nog niet uitgesproken zijn over dat onderwerp.
Ook kijk ik of ik een dialoog kan samenvatten in een beschrijving (vb. ze spraken de hele avond over haar vakantie bij oma en daarna bracht hij haar naar bed.). Als ik dat kan, dan ga ik ervan uit dat de dialoog niet nodig is. Als er dan een cruciaal stuk verhaal mist, is de dialoog volgens mij nodig.
Maar ik vind het wel heel lastig.
En ik moet eerlijk bekennen dat ik ook een keer een dialoog heb afgebroken omdat ik zelf het antwoord niet wist.
Dank Caroline, voor je bijdrage. Je zult vast heel veel antwoorden vinden in Mosterd voor de maaltijd!
@Caroline
Dialogen in een fictieverhaal zijn effectief als ze ten minste een van de volgende doelen dienen:
– verstrekken van informatie over de plot of een personage.
– uitdiepen van personages en ze tot ontwikkeling brengen.
– laten zien hoe relaties tussen personages zijn.
[Mosterd voor de maaltijd, p10]
Hiermee heb je een lakmoesproef om te checken of je dialogen nodig zijn / hout snijden …
Heel handig rijtje Leonardo. Ik heb nog een toevoeging: dialoog kan namelijk ook het thema duiden.
Daar moet ik even lang en hard over nadenken, Marjon. Thema is voor mij overkoepelend, een niet-benoemde laag in het verhaal, een boodschap van een hogere orde. Maar ik leer graag. Ik snap dat het lastig is, maar als je tijd hebt: heb je een voorbeeld?
Fijn dat je dit vraagt Leonardo. Thema kan wat mij betreft niet voldoende aandacht krijgen: je hebt gelijk, thema is overkoepelend en onderliggend. Thema is de essentie van het verhaal en als schrijver wil je alle personages en alle scènes zoveel mogelijk met het thema verbinden.
Om bij het voorbeeld van mijn blog te blijven: de twee vrouwen die naast de zandbak zitten. Tanja zegt: ‘Kijk ze toch eens lekker spelen.’ Ik heb het in mijn blog opgevoerd als een voorbeeld van bladvulling. Maar als het thema van dit verhaal is: ‘het verdriet van Tanja omdat ze nooit kind heeft kunnen zijn’ dan draagt deze dialoog bij aan het thema.
Ik snap nu beter wat je bedoelt. Voor mij geldt dat ELK woord in een verhaal aan het thema verbonden moet zijn/moet bijdragen, niet specifiek dialogen. Dus ja, de dialoog moet dan toevoegen. In jouw voorbeeld zou ik kiezen voor een moeder die uitvalt naar haar kind omdat het zich zo smerig heeft gemaakt in die zandbak, en dan Tanja hierop laten reageren, indachtig het Chinese spreekwoord: “Ik klaagde dat ik zere voeten had, totdat ik iemand tegenkwam zonder voeten.”
Precies, Leonardo, dat is een uitstekende aanvulling. Maar daarvoor moet de schrijver zich bewust zijn van het thema en daar zijn dialogen / scènes / conflicten naar laten verwijzen.
Dank je Leonardo, dat is heel verhelderend. Ik denk dat ik inderdaad dat boekje moet gaan aanschaffen.
Heel even wachten Caroline: misschien win je het wel!
“Is het mogelijk dat jij het door Marjon Sarneel digitaal uitgebrachte, tekstuele artikel heden ten dage al voor het middaguur onder ogen hebt gekregen en dat je daarbij wellicht kanttekeningen had willen plaatsen, ware het niet dat de tijd jou geen gelegenheid tot repliceren gaf?”
“Huh? Waar heb je’t over? Ik volg je nie hoor. Jij praat schrijftaal. En nog ouwerwetse ook.”
Heel herkenbaar! Ik probeer in dialogen, ook in informatieve artikelen (advertorials
e.d.), toch wel zoveel mogelijk spreektaal te gebruiken.
En wellicht een bruikbare tip is dat in een dialoog de gesprekspartners niet
altijd één op één op elkaar hoeven te reageren. Misschien schiet de één opeens
een ander onderwerp te binnen, waardoor de dialoog abrupt stopt, of wil de
ander ergens niet op reageren.
Aukje-Tjitske, wat doe je me aan! Ik moest jouw eerste zin drie keer lezen :)
En het klopt wat je schrijft: dialogen verlopen niet altijd keurig. Mensen, ook personages, praten soms gewoon door elkaar heen.
Haha, flauwe grap Marjon… sorry, kon het niet laten. Ik heb geprobeerd een goede slechte dialoog te schrijven.
Is ook een kunst :)
Onderbrekingen, afdwalingen, zwijgen, niet ingaan op de ander – ja, zijn sterke elementen in een dialoog. Anderzijds heeft een dialoog een doel en dat moet door de schrijver wel voor ogen gehouden worden. Oeverloos keuvelen hoort niet in een fictieverhaal thuis. Conflict is het toverwoord.
Klopt, maar juist dat – conflict – is voor veel schrijvers in spe lastig; zij zijn in het echte leven zozeer conflictvermijdend dat het hen op papier nauwelijks lukt. Maar gelukkig, daar zijn allerlei oefeningen voor. Wie wil, kan dat stuk in zichzelf ook ontwikkelen.
Het woord “conflict” heeft in het dagelijks leven een andere nuance dan in schrijversjargon. “Tegenstelling” komt dichterbij en die term vinden schrijvers in spe vaak verhelderend :).
Simpel gesteld: een personage wil iets en iets/iemand hindert die wens/dat doel. Het conflict kan ook intern zijn (een karaktereigenschap die het doel in de weg staat). Ander onderwerp dan dialogen – Sorry, Marjon, ik zal on topic blijven volgende keer :)
Het verbaast me niets Leonardo. Bij schrijven loopt alles zó door elkaar heen. Alles is met elkaar verwant, het een roept het ander op. Vind ik tegelijkertijd lastig en heerlijk.